Bu makalemde sizlere beyanı en çok atlanan hatta beyan dışı kaldığı dahi düşünülebilen arızi kazançlar konusunu aktarmak istiyorum.
Adı gelir vergisi kanunu olmasına rağmen içerisinde gelirin tam ve açıklayıcı bir şekilde tanımı yapılmayan bir kanundur Gelir Vergisi Kanunu. Sadece şöyle der:
BİRİNCİ BÖLÜM
VERGİNİN MEVZUU
Mevzu
Madde 1 - Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.
Arkasında da Gelir unsurlarını 7 kısma ayırarak devam eder. Yedinci kısım Diğer Kazanç ve İratlardır. Değer artış kazancı ve arızi kazançlar da bu grubun içerisinde sayılarak vergi kapsamı içerisine sokulmuştur.
Bu kazançların en önemli özelliği devamlılık arz etmemesidir.
O halde arızi kazanç için kısaca basit bir tanım yapacak olursak:
Arızi kazanç; süreklilik arz etmeyen faaliyetlerden elde edilen kazançlardan doğan gelirlere arızi kazanç adı verilir.
Arızi kazançlar, gelir vergisi kanununa göre yedinci grupta sayıldığına göre vergilendirilmesi gereken gelir unsurlarından birisidir. Peki;
Arızi kazançların vergilendirilmesi nasıl olacaktır:
Arızi kazançlar belli tutarlara kadar vergiden istisnadır. Arızi kazançların vergilendirilmesinde önemli husus kişinin mükellefiyetidir.
Tam mükelleflerde Arızi Kazanç, yıllık beyanname ile beyan edilmesi gereken gelir unsurlarından bir tanesidir.
Dar mükellefiyette ise arızi kazançların Türkiye’de elde edilmiş sayılması için, bu kazancı doğuran işin veya işlemin Türkiye'de yapılmış olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekmektedir. (Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar.) yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dâhil edilmez. G.V.K.Madde 82)
Vergiye Tabi Arızi Kazançlar
Gelir Vergisi Kanunu -Arızi kazançlar- Madde 82
Vergiye tâbi arızi kazançlar şunlardır:
Arızî olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan (yardım amacıyla araya girme) elde edilen kazançlar. Örnek verecek olursak komşunun arabasını bir arkadaşına vadeli olarak satma konusunda araya hatır koyarak satışına vesile olan kişinin bir defaya karşı aldığı komisyon istisnaya tabi arızi kazançtır. Bu işi bir oto galericisine yardımcı olmak adına birkaç kez yapması durumunda vergiye tabi olacaktır.
Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi, henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hâsılat.
Öncelikle hasılat kelimesinin açılımını yapacak olursak kanun koyucu hasılatı; alınan para ve ayınlarla (eşya, mal vb.) diğer suretlerle elde edilen ve para ile temsil edilebilen menfaatler olarak ifade etmiştir. Madde metnini bir örnekle açıklayacak olursak;
Faaliyetin durdurulması veya terk edilmesi: İş Merkezinde ofisi bulunan bir serbest meslek erbabının bina güçlendirilmesi bahane edilerek iş merkezinde ofisini boşaltmak zorunda kalması sonucu geçici olarak mesleğini ifa edememesinden ötürü aldığı tazminat (bedel) arızı kazançtır.
Faaliyetlere hiç girişilmemesi: Herhangi bir faaliyete devam eden kişinin, yeni faaliyete başlayacak olana izin vermeyip, kişiye tazminat ödemesidir.
İhalelere katılmama: Taraflardan birinin diğerine ihaleye girmemesi yani ihaleden çekilmesi için vermiş olduğu paradan elde edilen gelir de arızi kazanca örnektir.
Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında alınan tazminatlar ile peştamallıklar (kiracıya ait tesisat ve malların tahliye ve devri sırasında kiralayan veya yeni kiracıya devrinde doğan kazançlar dahil).
Konumu çok iyi olan kirada bir marketin başka bir işletmeye satılması esnasında konumu, müşterileri ve sürekliliği gibi fiili olmayan unsurlar bahane edilerek talep edilip alınan bedelden doğan kazanç Arızi Kazançtır.
Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat.
Süreklilik arz etmemek kaydıyla, kişinin sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilme veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan, şahsi sorumluluk adı altına kendi nam ve hesabına bir konferansta yaptığı sunum için elde ettiği gelir örnek olarak verilebilir.
Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar (zarar yazılan değersiz alacaklarla, karşılık ayrılan şüpheli alacakların tahsili dahil).
Dikkat edilmesi gereken konu vergi tabi bir faaliyetin durdurulması veya terk edilmesinden sonra eski faaliyetle ilgili bir gelirin elde edilmesidir. Ayrıca bilinmesi gereken önemli unsur; bu tür kazançlarda herhangi bir istisna söz konusu değildir.
Faaliyetini bırakan vergi mükellefinin faaliyeti devam ederken müşterisinden olan alacağı için açtığı alacak davasına karşılık, faaliyetini terk ettikten sonra davayı kazanıp tahsilât yapması halinde bu kazancı artık arızi kazanç olarak beyan edecektir.
Dar mükellefiyete tâbi olanların 45 inci maddede yazılı işleri arızî olarak yapmalarından elde ettikleri kazançlar.
Bir takvim yılında (1), (2), (3) ve (4) numaralı bentlerde yazılı olan kazançlar (henüz başlamamış olan ticarî, ziraî veya meslekî bir faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar hariç) toplamının 2021 yılı için 43.000 Türk Liralık kısmı gelir vergisinden müstesnadır.
Bu maddede geçen “hâsılat” deyimi alınan para ve ayınlarla diğer suretlerle elde edilen ve para ile temsil edilebilen menfaatleri ifade eder.
Arızî kazançların safi miktarı aşağıdaki şekilde tespit olunur:
Bu maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde yazılı işlerde satış bedelinden maliyet bedeli ve satış dolayısıyla yapılan giderler indirilir.
Bu maddenin birinci fıkrasının (2), (3), (4) ve (5) numaralı bentlerinde yazılı işlerde elde edilen hâsılattan tevsik edilmek kaydıyla yapılan giderler indirilir.
Bu maddenin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde yazılı işlerde, 45 inci madde hükümleri uygulanır.
Hatırlatma;
(2021 yılında istisna tutarı 43 bin TL olarak uygulanacaktır) Ancak bu istisnadan, söz konusu bentler kapsamında kalmakla birlikte, “henüz başlamamış olan ticari, zirai veya mesleki bir faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar” yararlanamazlar.
Not: 313 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile Gelir Vergisi Kanununun 82 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan arızi kazançlara ilişkin istisna tutarı 2021 yılı için 43.000 TL -2022 yılı arızi kazançlara ilişkin istisna tutarı 58.000 TL, olarak ilan edilmiştir.
Not: Burada yer alan bilgi, yorum ve görüşler yatırım tavsiyesi niteliğinde değildir.